Nhận định, soi kèo Anderlecht vs Fenerbahce, 3h00 ngày 21/2: An bài

Vượt ra khỏi những trang sách và các tranh luận không hồi kết, các xu hướng triết học đương đại đang ngày càng gần gũi với đời sống hơn và sinh động hơn. Bầu không khí triết học ngày nay có nhiều điểm chung với triết học Hy Lạp cổ đại, khi triết học xuất phát từ đời sống và có ảnh hưởng sâu sắc tới đời sống.

Ghi chép cổ nhất về cuộc đời của các triết gia Hy Lạp

Cuốn sách Cuộc đời của các triết gia nổi tiếng của Diogenes Laertius (thế kỷ thứ III), là tài liệu cổ xưa nhất hiện còn về các trường phái và câu chuyện của các triết gia Hy Lạp cổ đại.

Nhiều nghiên cứu và tác phẩm triết học phương Tây hiện đại đã tham khảo tác phẩm này khi bàn về triết học Hy Lạp, và đặc biệt, hai triết gia Đức nổi tiếng là Arthur Schopenhauer và Friedrich Nieztches đều chịu ảnh hưởng từ các câu truyện triết học được đề cập trong tác phẩm. Tác phẩm đã được dịch từ bản tiếng Anh bởi dịch giả Nguyễn Thanh Xuân và được Book Hunter liên kết Nhà xuất bản Đà Nẵng ấn hành.

Cho đến nay, có rất ít tư liệu về Diogenes Laertius, các nhà nghiên cứu văn bản chỉ có thể xác định rằng ông sống trong triều đại của Alexander Severus (222–235) và những người kế vị ông. Tên của ông, "Laertius Diogenes" hoặc "Diogenes Laertius", có nguồn gốc không chắc chắn. Có thể ông xuất thân từ một thị trấn nào đó, như Laerte ở Caria hoặc Cilicia, hoặc có tổ tiên được bảo trợ bởi gia đình Laërtii của La Mã. Một giả thuyết khác cho rằng tên "Laertius" là một biệt danh để phân biệt ông với những người khác cùng tên Diogenes.

Người ta không thể xác định được quê hương của ông cũng như trường phái triết học mà ông theo đuổi. Từ văn bản của cuốn sách, ta có thể thấy rằng ông không hoàn toàn thể hiện thái độ tôn sùng với bất cứ trường phái triết học nào, dẫu đôi chỗ thể hiện thiện cảm với một số triết gia như Socrates, Aristotle, Diogenes Khuyển Nho, Pyrrho, Epicurus… Toàn bộ công trình tập trung khai thác các tư liệu tiểu sử và tóm lược các điểm trọng yếu trong triết học của các triết gia, cùng các tranh luận đương thời xoay quanh.

Thông qua các câu chuyện về cuộc đời và triết lý của những triết gia, tác phẩm cho thấy sự đấu tranh không ngừng nghỉ của con người để giành lấy tự do tư tưởng và khẳng định vai trò của lý trí trong việc xây dựng một xã hội hạnh phúc và khai phóng.

Tác phẩm gốc được chia thành 10 quyển với trình tự như sau: Quyển I bàn về 7 hiền nhân được tôn vinh như những triết gia đầu tiên của thế giới Hy Lạp, trong đó có các nhân vật mà độc giả Việt đã rất quen thuộc như Thales, Solon…

Quyển II bàn về Socrates và những người thừa kế tư tưởng của ông. Quyển III và IV bàn về Plato và phái Academy (Hàn lâm) mà ông sáng lập cùng rất nhiều khiếm khuyết trong tư tưởng của ông.

Quyển V bàn về Aristotle và trường phái triết học của ông được tổ chức ở Lyceum cùng những triết gia kế thừa. Quyển VI bàn về các triết gia phái Khuyển Nho với tư tưởng phóng khoáng và thế tục nhưng khổ hạnh với đại diện nổi tiếng nhất là Diogenes xứ Sinope.

Quyển VII bàn về phái Khắc Kỷ do Zeno xứ Citium sáng lập. Từ quyển VIII đến quyển X, các độc giả có thể hiểu hơn về các trường phái triết học La Mã mà nổi bật nhất là hai phái do Pythagore và Epicurus khởi phát.

Tái hiện “Cuộc đời của các triết gia nổi tiếng” thời Hy Lạp cổ đại

Cuộc đời của các triết gia nổi tiếng không chỉ tái hiện cuộc sống và tư tưởng của các triết gia Hy Lạp cổ đại, mà còn khắc họa rõ nét sự chuyển dịch xã hội từ các tư tưởng thần quyền chuyên chế sang tư tưởng triết học tự do và lý trí.

Tác phẩm này ghi lại cách mà triết học dần dần thay thế các hệ tư tưởng tôn giáo cứng nhắc, mở ra một kỷ nguyên mới nơi con người bắt đầu đặt câu hỏi và tìm kiếm sự thật thông qua lý trí và quan sát. Điều này phản ánh sự phát triển của tư duy con người, từ chỗ chấp nhận những chân lý tuyệt đối do các thần linh ban phát, đến việc khám phá và hiểu biết thế giới dựa trên các nguyên tắc khoa học và triết học.

Không giống triết học phương Tây hiện đại được ghi chép lại thành sách với những cuộc tranh luận thầm lặng, các triết gia Hy Lạp và La Mã cổ đại biểu hiện triết học của mình qua nhiều hình thức sinh động như diễn thuyết, đối đáp, và ứng xử hàng ngày...

Họ không chỉ đơn thuần viết sách hay tiểu luận mà còn trực tiếp tham gia vào cuộc sống xã hội, dạy học, tư vấn cho các quân vương, viết kịch và tham gia vào các cuộc tranh luận công khai.

Các triết gia như Socrates, Plato, Aristotle thường tổ chức các buổi đối thoại mở, nơi họ không ngại thách thức các niềm tin và giá trị thông thường của công chúng.

Thông qua các buổi diễn thuyết và tranh luận này, họ không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn kích thích tư duy phản biện và khuyến khích sự thay đổi xã hội dựa trên lý trí và đạo đức. Những triết gia này tin rằng triết học không chỉ là một môn học lý thuyết mà còn là một phương pháp sống, một cách để cải thiện cả cá nhân và cộng đồng.

Họ thường đóng vai trò là người cố vấn cho các nhà lãnh đạo như trường hợp Thales, Aristotle, Zeno xứ Citium…, thậm chí còn là những nhà lãnh đạo của thành bang như trường hợp Solon, và chẳng quản ngại cầm quân đánh trận như Socrates và Xenophon…

Họ tin rằng thông qua việc đối đầu với những tư tưởng gây trì trệ xã hội và không ngại đặt câu hỏi, con người có thể tiến gần hơn đến sự thật và đạt được cuộc sống tốt đẹp hơn. Đây là một trong những đặc điểm nổi bật của triết học cổ đại, nơi triết học không chỉ tồn tại trong các tác phẩm viết mà còn sống động trong mọi khía cạnh của đời sống hàng ngày.

Bên cạnh đó, ta có thể tìm thấy tinh thần triết học tương đồng với tư tưởng Lão - Trang ở phái Khuyển Nho mà đại diện nổi tiếng nhất là Diogenes và phái Khoái Lạc của Epicurus. Phái Khuyển Nho, với triết lý sống giản dị, tự do khỏi các ràng buộc xã hội và vật chất, gợi nhớ đến tư tưởng vô vi của Lão Tử và Trang Tử.

Các triết gia Khuyển Nho như Diogenes tin rằng hạnh phúc thực sự đạt được khi con người sống hòa hợp với tự nhiên, không bị chi phối bởi các ham muốn và quy ước xã hội. Tương tự, phái Khoái Lạc của Epicurus cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tìm kiếm sự thanh thản và an nhiên như các bậc Đạo gia nương náu nơi bóng mát của Đạo. Epicurus dạy rằng niềm vui lớn nhất đến từ sự thanh tịnh của tâm hồn, sự tự tại và sự thoát ly khỏi nỗi sợ hãi và ham muốn vô độ.

Khi so sánh rộng hơn, ta có thể thấy nhiều tương đồng giữa triết học Hy Lạp cổ đại thời kỳ Bách gia chư tử tại thế giới Á Đông, khi triết học không chỉ là tư tưởng mà còn là một lối sống. Các triết gia không chỉ mang đến những triết lý sâu sắc về nhân sinh và xã hội mà còn định hình cách sống và hành xử của con người trong xã hội, tham gia vào cuộc sống hàng ngày, giảng dạy, tư vấn cho các nhà lãnh đạo, và trực tiếp đối thoại với công chúng... Cả hai truyền thống triết học từ hai nền văn minh rực rỡ đều nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng triết lý vào đời sống thực tiễn.

Bài viết của nhà văn, dịch giả Hà Thủy Nguyên, được gửi từ email "[email protected]"

Hàng trên từ phải qua: Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành Nguyễn Nguyên, Giám đốc Công ty TNHH Đường Sách TP.HCM Lê Hoàng, Trưởng phòng Xuất bản - In - Phát hành, Sở Thông tin và Truyền thông TP.HCM Trịnh Hữu Anh tại tọa đàm.

Cơ hội đi cùng thách thức

Trong tham luận trình bày tại tọa đàm, Phó giám đốc, Phó tổng biên tập Nhà xuất bản Tổng hợp TP. HCM Ông Thị Ngọc Linh chỉ ra những cơ hội mà chuyển đổi số mang đến cho ngành xuất bản. Sự phát triển của công nghệ số giúp đơn vị xuất bản mở rộng thị trường, phá vỡ mọi rào cản địa lý khi sách điện tử, sách nói dễ dàng tiếp cận độc giả trên toàn thế giới. Các nền tảng thương mại điện tử giúp khách hàng thoải mái lựa chọn, so sánh giá cả và đặt mua sách nhanh chóng, tiện lợi; đồng thời giúp đơn vị xuất bản giảm chi phí vận hành, tăng cường tương tác với khách hàng.

Các công cụ số như mạng xã hội và diễn đàn trực tuyến tạo nên một sân chơi mới, nơi tác giả, nhà xuất bản và độc giả có thể tương tác trực tiếp với nhau. Độc giả có thể đóng góp ý kiến, làm phong phú thêm nội dung và tạo nên một cộng đồng đọc sôi động.

Trên môi trường số, nhà xuất bản có cơ hội khai thác tác giả, tác phẩm với những bản thảo tốt, phù hợp và phát triển cách thức truyền thông hay phù hợp đến các hội nhóm trên mạng xã hội. Chuyển đổi số cũng khiến việc cá nhân hóa trải nghiệm đọc, đặc biệt với sách điện tử và sách nói trở nên khả thi.

Ứng dụng công cụ quản lý số giúp nhà xuất bản dễ dàng theo dõi tình trạng bản thảo, công tác biên tập nhanh chóng và chính xác hơn. Các công cụ thiết kế đồ họa trực tuyến, nền tảng quản lý dự án trực tuyến cũng hỗ trợ nhà xuất bản cắt giảm nhiều công việc thủ công để tập trung vào việc xây dựng nội dung.

Tuy nhiên, theo bà Ông Thị Ngọc Linh, chuyển đổi số trong xuất bản còn gặp khó khăn trong việc xây dựng một hệ thống dữ liệu đồng bộ và hạ tầng kỹ thuật hiện đại (đòi hỏi đầu tư lớn) và vấn nạn vi phạm bản quyền nhức nhối nhiều năm qua.

Tổng biên tập, Giám đốc Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản Trẻ Phan Thị Thu Hà cho rằng hiện nay các hành vi vi phạm bản quyền trên môi trường số có thể chia thành các loại chính: Sao chép, định dạng lại các nội dung, sau đó đăng tải trên website, mạng xã hội, ứng dụng di động, vừa kinh doanh vừa ẩn dưới danh nghĩa phục vụ bạn đọc miễn phí, một số nền tảng ngang nhiên đổi tên người dịch để tránh bị phát hiện; Bán sách lậu, sách giả thông qua mạng xã hội và các sàn thương mại điện tử; Phát sóng trực tiếp (livestream) đọc sách trên mạng xã hội để tăng tương tác.

Đại diện Nhà xuất bản Trẻ nhận định công tác bảo hộ bản quyền trên không gian mạng vẫn gặp nhiều khó khăn. Bất chấp những nỗ lực từ cơ quan quản lý, tình trạng xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan trên môi trường kỹ thuật số vẫn đang diễn ra ngày càng phức tạp, tinh vi.

Đầu tư nhân lực, nguồn lực về ứng dụng công nghệ thông tin trong đấu tranh phòng chống xâm phạm bản quyền trên không gian mạng chưa tương xứng với yêu cầu trong tình hình mới. Chế tài xử phạt hành chính trong lĩnh vực quyền tác giả, quyền liên quan còn rất thấp, chưa đủ tính răn đe, thiếu hình thức xử phạt bổ sung và khắc phục hậu quả.

Những ưu tư, trăn trở này đã được lãnh đạo ngành xuất bản ghi nhận và lên kế hoạch đưa ra những giải pháp mang tính pháp chế, ràng buộc hơn trong tương lai để bảo vệ đơn vị xuất bản, giúp họ yên tâm tham gia vào công tác chuyển đổi số.

Trải nghiệm sách nói tại Đường sách TP.HCM. Ảnh: Thanh Trần.

Tư duy chuyển đổi số

Phó giám đốc Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật Nguyễn Thị Quỳnh Nga nói rằng cốt lõi của chuyển đổi số là "thay đổi về tư duy kinh doanh, phương thức điều hành, văn hóa tổ chức, tư duy từ văn hóa, tư duy truyền thống sang 'văn hóa số', 'tư duy số'". Không ít cá nhân, tổ chức trong ngành xuất bản còn e ngại, lo sợ, né tránh và chưa tin tưởng vào kết quả của quá trình chuyển đổi số.

Đồng tình với nhận định trên đây, Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành Nguyễn Nguyên nhấn mạnh: "Chuyển đổi số không được dừng ở khẩu hiệu, tuyên truyền, mà phải thực sự trở thành quyết tâm, trăn trở của mỗi đơn vị xuất bản".

Theo Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành, chuyển đổi số cần được phân biệt với "số hóa". Ứng dụng công nghệ vào tổ chức sản xuất, truyền thông, quản lý xuất bản phẩm là "số hóa", tuy nhiên chuyển đổi số hàm ý một bức tranh rộng lớn hơn, đòi hỏi đơn vị xuất bản, phát hành phải tạo ra phương thức kinh doanh mới dựa trên nền tảng số.

Lấy ví dụ, Voiz FM là một đơn vị phát hành sách nói, hoạt động nền tảng vốn dĩ đã số hóa và ứng dụng nhiều công nghệ, nhưng câu chuyện nhìn rộng ra thì phải xem xét những mô hình tương tự trên thế giới, các nền tảng như Spotify, Duolingo đang hoạt động ra sao để kịp thời cập nhật, phát triển phương thức kinh doanh phù hợp.

Thông cảm rằng "nhìn thấy chuyển đổi số là thấy rủi ro (như mọi công nghệ khác)", nhưng ông Nguyễn Nguyên cho rằng các đơn vị phải lấy đó làm động lực để khắc phục thách thức mà phát triển. Cục trưởng đánh giá cao nhiều đơn vị phát hành, đơn cử có thể kể đến Fahasa, thường xuyên nâng cấp website để truy cập mượt mà, thuận tiện dù nhiều tính năng. Đơn vị phát hành phải xem đây là việc cần và phải làm nhằm cung cấp trải nghiệm tốt hơn cho khách hàng.

Tặng giấy khen cho tập thể có đóng góp cho ngành xuất bản.

Nhân dịp này, Sở Thông tin và Truyền thông TP.HCM đã tặng Giấy khen cho các tập thể đã có thành tích đóng góp vào các hoạt động kỷ niệm 72 năm Ngày truyền thống Ngành Xuất bản, In và Phát hành Sách Việt Nam (10/10/1952 - 10/10/2024) trên địa bàn TP.HCM: Chi nhánh Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự thật tại TP.HCM, Nhà Xuất bản Tổng hợp TP.HCM, Công ty TNHH MTV Nhà Xuất bản Trẻ, Hội In TP.HCM, Công ty Cổ phần In Khuyến học Phía Nam, Công ty TNHH bán lẻ Phương Nam, Công ty Cổ phần Văn hóa Đông A, Công ty Cổ phần Văn hóa Truyền thông Quán sách mùa thu, Công ty TNHH Công nghệ WeWe, Công ty Cổ phần Fonos, Công ty TNHH Đường Sách TP.HCM.